Wpływ upadłości konsumenckiej na alimenty, 500+ oraz inne świadczenia rodzinne

Są osoby, które boją się o to, że ich świadczenia rodzinne zostaną zajęte albo wejdą do masy upadłości dłużnika, kiedy ten ogłosi niewypłacalność. Tymczasem to nie bank, komornik czy syndyk decyduje o tym, czy alimenty, 500+, zasiłki pielęgnacyjne i inne świadczenia, które otrzymują beneficjenci będą podlegały egzekucji. O tym stanowią przepisy. Jest to delikatny i złożony temat, a nawet można powiedzieć nie zawsze dla wszystkich oczywisty i dlatego warto spojrzeć na niego szerzej. Sprawdźmy, czy konsument w upadłości jest chroniony przed potrąceniem do masy upadłości świadczeń rodzinnych.

Z tego artykułu dowiesz się:

W jaki sposób w kontekście upadłości należy traktować otrzymywane przez beneficjenta świadczenia celowe?
Czy świadczenia rodzinne wchodzą w skład majątku upadłego?
Czy 500+ (a już od stycznia 2024 roku 800+) podlegają egzekucji?
Czy konsumenci w upadłości są w pełni chronieni przed potrąceniem do masy upadłości świadczeń rodzinnych?

Świadczenia rodzinne - skala wypłat w Polsce

Na początek garść istotnych statystyk, by zobrazować skalę, związana z wypłacanymi w Polsce świadczeniami rodzinnymi.

W dostępnych raportach Głównego Urzędu Statystycznego, dotyczących świadczeń na rzecz rodziny, znajdujemy najbardziej aktualne statystyki, które pochodzą z 2021 roku.

W 2021 r. na świadczenia rodzinne, mające na celu finansowe wsparcie rodzin z dziećmi i z osobami niepełnosprawnymi, przeznaczono 11,0 mld zł, co daje o 213,7 mln zł więcej (o 2,0%) niż w 2020 r.

Ze świadczeń rodzinnych korzystało średnio miesięcznie 1,5 mln beneficjentów, a przeciętnie w miesiącu wypłacano 3,5 mln świadczeń. Najwięcej środków, podobnie jak w 2020 r., przeznaczono na pomoc skierowaną dla osób:

niepełnosprawnych, czyli na świadczenia opiekuńcze, które stanowiły 63,4% ogólnej kwoty wydatków.

Natomiast wydatki na pomoc skierowaną do rodzin z dziećmi, czyli zasiłki rodzinne wraz z dodatkami, zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka i świadczenia rodzicielskie stanowiły 36,6% ogólnej kwoty wydatków.

W 2021 r. na wsparcie rodzin w Polsce w formie świadczeń rodzinnych przeznaczono 11,0 mld zł, a korzystało z nich średnio miesięcznie 1,5 mln beneficjentów.

Łączna kwota świadczeń z funduszu alimentacyjnego wyniosła 1,0 mld zł. W ramach rządowego programu „Rodzina 500 plus” na świadczenia wychowawcze przekazano 39,9 mld zł.

Tak wyglądają liczby. Przytoczone dlatego, iż wielu osobom wydaje się, że temat ich nie dotyczy. Kiedy spojrzymy na strukturę poszczególnych świadczeń - widać, że sporo osób choć raz w życiu będzie potencjalnie korzystało ze świadczeń.

Zacznijmy konkretnie. Zacznijmy od wyjaśnienia kluczowych pojęć.

Kto jest beneficjentem świadczeń rodzinnych?

Być może spotkałeś się już z tym pojęciem? Beneficjent to świadczeniobiorca świadczeń rodzinnych. To rodziny pobierające świadczenia rodzinne na dzieci pozostające na utrzymaniu oraz osoby pełnoletnie uprawnione do świadczeń na siebie. Źródłem tej definicji jest ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.

Kolejne kluczowe pojęcie, dotyczy świadczenia pieniężnego wypłacanego w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów od dłużnika alimentacyjnego i tu naszym źródłem definicji jest ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.

Po tym wstępie, jeśli nie masz możliwości, aby przeczytać cały artykuł od razu dostaniesz od nas odpowiedź na pytanie: czy świadczenia rodzinne podlegają egzekucji w trakcie postępowania upadłościowego i czy są zaliczane do masy upadłości?

Odpowiedź brzmi: Nie.

Świadczenia rodzinne nie podlegają egzekucji w trakcie postępowania upadłościowego i nie są zaliczane do masy upadłości.

Co jest świadczeniem rodzinnym?

Na stronie internetowej Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej w części o rodzajach i wysokości świadczeń rodzinnych przeczytasz, czym jest świadczenie rodzinne.

Świadczeniami rodzinnymi są:

zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego,
jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka,
świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie pielęgnacyjne i specjalny zasiłek opiekuńczy,
zasiłek dla opiekuna jako świadczenie będące realizacją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2013 r., sygn. akt TK akt K 27/13.
świadczenie rodzicielskie.

Osoba mająca prawo do zasiłku rodzinnego (którego przyznanie uzależnione jest m. in od spełnienia kryterium dochodowego) może ubiegać się o następujące dodatki:

Dodatek z tytułu urodzenia dziecka.
Dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego.
Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka.
Dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej.
Dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego.
Dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania.
Dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego.

To istotna informacja, biorąc pod uwagę nasze rozważania, dotyczące tego jak wpływ upadłości konsumenckiej ma się do alimentów, świadczenia 500+ i innych świadczeń rodzinnych.

Co istotne świadczenia rodzinne przysługują obywatelom polskim oraz cudzoziemcom, jeżeli zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres zasiłkowy, w którym otrzymują świadczenia rodzinne - chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej i spełniają wszystkie ustawowe warunki, od których uzależnione jest przyznanie prawa do świadczeń.

Postępowanie upadłościowe i mienie wyłączone z egzekucji

Przyszedł czas na to, by zastanowić się nad tym, czy postępowanie upadłościowe może wyłączyć mienie konsumenta albo wynagrodzenie z tytułu pracy?

Potrącenia z wynagrodzenia a masa upadłości

To, co jest najważniejsze dla Ciebie, to informacja, że potrącenia, związane z wynagrodzeniem za pracę nie wchodzą do masy upadłości.

Art. 87. Potrącenia z wynagrodzenia za pracę; egzekucja z wynagrodzenia za pracę

mówi, że z wynagrodzenia za pracę po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, podlegają potrąceniu tylko następujące należności:

1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;

2) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;

3) zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;

4) kary pieniężne przewidziane w art. 108.

Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:

1) w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych - do wysokości trzech piątych wynagrodzenia;

2) w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych - do wysokości połowy wynagrodzenia.

§ 4. Potrącenia, o których mowa w § 1 pkt 2 i 3, nie mogą w sumie przekraczać połowy wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami, o których mowa w § 1 pkt 1 - trzech piątych wynagrodzenia. Niezależnie od tych potrąceń kary pieniężne potrąca się w granicach określonych w art. 108.

Nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości.

Kwotę wolną od potrąceń z wynagrodzenia za pracę Kodeksu pracy stosuje się odpowiednio do wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną. Także do każdej innej formy zatrudnienia, np. umowy zlecenia, czy innych świadczeń typu emerytura czy renta.

Jakie świadczenia pieniężne nie podlegają egzekucji?

O tym wprost stanowi Art. 833. Kodeksu postępowania cywilnego, gdzie czytamy o ograniczeniu egzekucji z innych świadczeń pieniężnych.

Zwróć uwagę, że nie podlegają egzekucji:

świadczenia alimentacyjne,
świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów,
świadczenia rodzinne,
dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych,
zasiłki dla opiekunów,
świadczenia z pomocy społecznej,
świadczenia integracyjne,
świadczenie wychowawcze,
świadczenie dobry start, jednorazowe świadczenie, o którym mowa w art. 10 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”
rodzinny kapitał opiekuńczy, o którym mowa w ustawie z dnia 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym,
dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, o którym mowa w art. 64c
dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3
dodatek osłonowy, o którym mowa w ustawie z dnia 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym
dodatek węglowy, o którym mowa w ustawie z dnia 5 sierpnia 2022 r. o dodatku węglowym,
dodatek dla gospodarstw domowych z tytułu wykorzystywania niektórych źródeł ciepła i dodatek dla niektórych podmiotów niebędących gospodarstwami domowymi z tytułu wykorzystania niektórych źródeł ciepła, o których mowa w ustawie z dnia 15 września 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie niektórych źródeł ciepła w związku z sytuacją na rynku paliw,
dodatek elektryczny, o którym mowa w ustawie z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej, a także refundacja podatku VAT, o której mowa w art. 18 refundacja podatku VAT ustawy z dnia 15 grudnia 2022 r. o szczególnej ochronie niektórych odbiorców paliw gazowych w 2023 r. w związku z sytuacją na rynku gazu.
dodatki i inne kwoty, o których mowa w art. 31 umowa z rodziną wspierającą ust. 1, art. 80 świadczenie na pokrycie kosztów utrzymania dziecka ust. 1, art. 81 dodatek na pokrycie kosztów utrzymania dziecka niepełnosprawnego, art. 83 inne świadczenia przysługujące rodzinie zastępczej lub prowadzącemu rodzinny dom dzieckaust. 1 i 4, art. 84 dofinansowanie kosztów prowadzenia rodzinnego domu dziecka pkt 2 i 3 i art. 140 formy pomocy osobie usamodzielnianej ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, oraz środki finansowe na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, o których mowa wart. 83 inne świadczenia przysługujące rodzinie zastępczej lub prowadzącemu rodzinny dom dziecka ust. 2 i art. 84 dofinansowanie kosztów prowadzenia rodzinnego domu dziecka pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w części przysługującej na umieszczone w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka dzieci i osoby, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej.
dodatki mieszkaniowe wypłacone na podstawie ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych oraz dodatki energetyczne wypłacone na podstawie ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne.
zapomogi udzielone na podstawie ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o kasach zapomogowo-pożyczkowych.

Blokady rachunków bankowych w przypadku ogłoszenia upadłości konsumenckiej

To nie jest abstrakcyjny i jednostkowy temat. Konsument, który zgłosił upadłość konsumencką mierzy się z dużymi instytucjami i organizacjami, które często szybko zajmują konta i dokonują blokady środków, uniemożliwiając funkcjonowanie konsumentowi. Zanim osoba względem której toczy się postępowanie upadłościowe dowiedzie swojej racji mija kilka tygodni, a przecież cały czas potrzebuje pieniędzy do w miarę swobodnego życia. I ten temat budzi kontrowersje.

Musisz wiedzieć, że Urząd Komisji Nadzoru Finansowego odnotował wielokrotnie sygnały, dotyczące kwestii związanych z dokonywaniem blokady i wypłatą środków z rachunków klientów, względem których ogłoszono postanowienie o upadłości konsumenckiej.

Jak czytamy w wydanym przez UKNF komunikacie: Zidentyfikowano stosowane przez banki praktyk i ustalono między innym, że brak jest jednolitych działań, związanych z wypłatą środków z rachunku klienta względem, którego ogłoszono upadłość konsumencką.

Urząd Komisji Nadzoru Finansowego zaznaczył wyraźniej, że oczekuje, iż banki i inne nadzorowane podmioty dokonają oceny stosowanych przez siebie praktyk związanych z blokowaniem oraz wypłatą środków z rachunku klienta względem, którego ogłoszono upadłość konsumencką oraz podejmą działania w celu ujednolicenia w tym zakresie swoich praktyk.

Komisja stwierdziła, że banki stosują niejednolitą praktykę i zaznaczyła, że banki powinny:

na bieżąco śledzić MSiG (po 1 grudnia 2021 r. Krajowy Rejestr Zadłużonych) pod kątem obwieszczeń dotyczących ogłoszeń postanowień o upadłości konsumenckiej posiadaczy rachunków prowadzonych przez te banki i dokonywać na podstawie takich obwieszczeń niezwłocznych blokad rachunków;

powstrzymać się z wypłatą środków znajdujących się na rachunku upadłego

lub wykonywania innych dyspozycji upadłego dotyczących zablokowanego rachunku, do

momentu otrzymania stosownej dyspozycji ze strony syndyka, chyba że na podstawie

posiadanych informacji są w stanie jednoznacznie ocenić, że środki znajdujące się na

rachunku nie wchodzą do masy upadłości na podstawie art. 63 Pr. upadł.

Wskazane powyżej 2 rekomendacje są kierowane nie tylko do banków, ale również

oddziałów instytucji kredytowych, a ponadto powinny być odpowiednio stosowane przez

spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe.

Co z tego wynika dla konsumenta?

Otóż upadły powinien mieć możliwość:

swobodnego dysponowania środkami znajdującymi się na rachunku bankowym, nie wchodzącymi w skład masy upadłości.

Kwestią zasadniczą pozostaje oczywiście ustalenie, które elementy majątku wchodzą do masy upadłości.

Co do zasady zgodnie z art. 69 Pr. upadł. skład masy upadłości ustala syndyk w spisie inwentarza, a ewentualne wątpliwości w zakresie ustalenia składu masy upadłości mogą zostać rozwiane przez sędziego-komisarza, na podstawie wniosku złożonego przez upadłego, wierzyciela lub syndyka zgodnie z art. 63a Pr. upadł.

Jak bank ocenia pochodzenie środków na rachunku upadłego?

Trzeba podkreślić, że nie jest zabroniona, ani przez prawo upadłościowe, ani przez

prawo bankowe samodzielna ocena przez bank pochodzenia środków na rachunku bankowym klienta i wypłata tych środków na zlecenie upadłego w przypadku uznania przez bank, że na rachunku znajdują się środki niewchodzące do masy upadłości na podstawie art. 63 Pr. upadł.

Nie zmienia to jednak faktu, że w praktyce bank może nie dysponować odpowiednimi

informacjami, ani możliwością ich uzyskania do tego, aby jednoznacznie ocenić czy środki

znajdujące się na rachunku wchodzą do masy upadłości, czy też nie.

Dokonanie przez bank takiej oceny i ewentualna wypłata środków z rachunku bankowego na zlecenie upadłego klienta, w przypadku braku pewnych i jednoznacznych informacji o pochodzeniu oraz statusie tych środków, może rodzić ryzyko poniesienia przez bank odpowiedzialności za uszczuplenie masy upadłości na podstawie przytaczanego już

art. 78 Pr. upadł.

Dlatego UKNF w komunikacie zaznacza, że bank i inne nadzorowane podmioty powinny powstrzymać się z wypłatą lub przelewem środków znajdujących się na rachunku bankowym upadłego klienta do momentu uzyskania stosownej informacji od syndyka, chyba że z posiadanych przez nie informacji jednoznacznie wynika, że na rachunku bankowym upadłego znajdują się środki niewchodzące do masy upadłości.

Co konsument może w takich okolicznościach zrobić?

Zebrać dokumenty, które pomogą ustalić źródło środków, by te nie wchodziły do masy upadłości. Jeśli z przedłożonych przez upadłego dokumentów, tytułów przelewów oraz danych podmiotu dokonującego wpłaty środków, bank jest w stanie jednoznacznie ustalić, że środki, które wpłynęły na rachunek stanowią świadczenie niewchodzące do masy upadłości.

Czy konsumenci w upadłości są w pełni chronieni przed potrąceniem do masy upadłości świadczeń rodzinnych?

Wewnętrzne procedury banku a rachunek upadłego

Urząd Komisji Nadzoru Finansowego uznał za pożądane aby banki w wewnętrznej procedurze:

doprecyzowały obowiązek poinformowania syndyka o należących do upadłego rachunkach, wynikający z art. 178 ust. 5 Pr. upadł. poprzez wskazanie w procedurze krótkiego terminu takiego powiadomienia.

wstrzymały się z wykonywaniem jakichkolwiek dyspozycji upadłego w zakresie środków na rachunku, co do których bank nie ma pewności, czy nie wchodzą one do masy upadłości do czasu aż bank zwróci się do syndyka z zapytaniem, w jakim zakresie upadły może korzystać z rachunku i czy na rachunku znajdują się środki nie wchodzące do masy upadłości.

Czy ulga na dziecko może być składnikiem masy upadłości?

Być może zastanawiasz się teraz co z ulgami. Czy ulgi na dzieci mogą być składnikiem masy upadłości?

Tak się składa, że ulga na dziecko jest bonifikatą podatkową. A to oznacza, że nie jest świadczeniem rodzinnym czy wychowawczym. Upadły w swoim zeznaniu podatkowym może skorzystać z ulgi na dzieci i musi liczyć się z tym, że ona wpłynie na skład masy upadłościowej. Czy to oznacza, że upadły nie może nic zrobić? Może. Korzystając z wniosku o wyłączenie kwoty stanowiącej równowartość wyliczonej ulgi z masy upadłości.

Na początkowym etapie postępowania upadłościowego syndyk powinien móc jasno określić, jaka część dochodu upadłego może stanowić podstawę do potrącenia do masy upadłości, albowiem jest to podstawa do prawidłowego sporządzenia spisu inwentarza. Potrzebna jest tutaj współpraca ze strony upadłego.

Teraz już wiesz, że obowiązujące przepisy, dotyczące upadłości konsumenckiej, zajęć i potrąceń do masy upadłości - pozwalają na wyłączenie spod zajęcia świadczeń rodzinnych. 500+ (od stycznia 2024 800+) i świadczenia wychowawcze są wolne od zajęć. Czy to oznacza, że upadły może odetchnąć w spokoju? Po części tak, bo przepisy są po jego stronie, natomiast by to było możliwe potrzebna jest efektywna współpraca upadłego z syndykiem, który pomoże zareagować w sytuacji, gdyby bank potrącił do masy upadłości świadczenia. Tak, nadal zdarzają się takie sytuacje i współpraca i komunikacja między stronami jest najlepszym sposobem na to, by szybko zareagować.

Dlatego tak ważne jest, aby syndyk mógł prawidłowo sporządzić spis inwentarza, by kolejno czytelnie określić jaka część dochodu upadłego może stanowić podstawę do potrącenia do masy upadłości.

Twój e-mail:
Numer telefonu:
Treść wiadomości: